اگر جراحت باز در محل شکستگی وجود داشته باشد و یا یکی از دنده‌های شکسته شده، ریه را سوراخ کرده باشد، تنفس مصدوم ممکن است شدیداً مختل شود.
تمام آسیب‌های سر، جدی هستند و
نیاز به ارزیابی مناسب دارند چون ممکن است به اختلال هوشیاری
منجر شوند. آسیب‌های سر می‌توانند با آسیب به بافت مغز یا رگ‌های
خونی داخل جمجمه و یا شکستگی جمجمه همراه باشند. آسیب سر می‌تواند
سبب تکان مغزی شود که عبارت است از یک دوره کوتاه بی‌هوشی و سپس
به دنبال آن، بهبود کامل. بعضی از آسیب‌های سر منجر به فشردگی مغز
می‌شوند که تهدیدکننده حیات است.
توانایی شناخت نشانه‌های احتمالی فشردگی مغز و به ویژه، سطح
پاسخ‌دهی بدترشونده، بسیار حایز اهمیت است. یک جراحت سر باید توجه
شما را نسبت به یک صدمه زمینه‌ای عمقی‌تر (مثل شکستگی جمجمه) که
می‌تواند جدی باشد، جلب کند. همچنین امکان دارد خونریزی در داخل
جمجمه رخ دهد و منجر به فشردگی مغز شود. نشت مایع زلال یا خونابه
از گوش یا بینی، نشانه‌ای از یک آسیب جدی است. در مورد تمام
مصدومانی که دچار آسیب به سر شده‌اند، باید فرض کرد که آسیب گردنی
(نخاعی) هم وجود دارد و به درمان آن پرداخت .
هشدار!
سر مصدوم را به دلیل خطر آسب گردنی (نخاعی)، بسیار با دقت حرکت
دهید. راه تنفسی را به روش «بالا راندن فک» باز کنید و تنفس را
کنترل کنید. اگر وضعیتی که مصدوم را در آن حالت یافتید، مانع از باز
کردن راه تنفسی می‌شود و یا شما نمی‌توانید راه تنفسی را به روش
«بالا راندن فک» باز کنید، مصدوم را در وضعیت بهبود قرار دهید. اگر به
نیروهای کمکی دسترسی دارید، از روش «چرخاندن مثل الوار» استفاده
کنید.
تکان مغزی
مغزی می‌تواند آزادانه حرکت مختصری در داخل جمجمه داشته باشد و
بنابراین در اثر ضربه به سر، مغز ممکن است «تکان بخورد». این حالت
را تکان مغزی می‌نامند. حوادث رانندگی، آسیب‌های ورزشی، سقوط و
ضرباتی که در زد و خورد به فرد اصابت می‌کنند، از شایع‌ترین علل
تکان مغزی هستند. تکان مغز سبب بروز اختلال منتشر اما موقت در
فعالیت طبیعی مغز می‌شود. با این حال، تکان مغزی معمولاً با هیچ
صدمه پایدار مغزی همراهی ندارد. مصدوم ممکن است دچار اختلال
هوشیاری شود اما این حالت فقط مدت کوتاهی (معمولاً فقط چند دقیقه)
طول می‌کشد و به دنبال آن، بهبود کامل وجود دارد. بر اساس تعریف،
تشخیص تکان مغزی تنها زمانی مسجل می‌شود که مصدوم به‌طور کامل
بهبود یافته باشد. اگر علایمی مثل سردرد یا تاری دید در مصدومی که
دچار تکان مغزی شده است، بعداً ظاهر شوند، باید وی را تحت کنترل
قرار داد و به او توصیه کرد که به پزشک مراجعه کند.
تشخیص
دوره کوتاهی از اختلال هوشیاری به دنبال وارد آمدن یک ضربه به سر. ممکن است موارد زیر نیز وجود داشته باشند:
گیجی یا تهوع در زمان به هوش آمدن.
از دست دادن حافظ نسبت به تمام حوادثی که در زمان حادثه یا بلافاصله پیش از آسیب رخ داده‌اند.
سردرد خفیف و منتشر.
نحوه ایجاد تکان مغزی
تکان مغزی معمولاً در اثر وارد آمدن یک ضربه به سر روی میدهد.
این ضربه سبب «تکان خوردن» مغز در داخل جمجمه می‌شود که به
اختلال موقت کارکرد مغز منجر می‌شود.
اهداف
اطمینان حاصل کردن از به هوش آمدن کامل و بی‌خطر مصدوم
واگذاری مسؤولیت مراقبت از مصدوم به یک فرد مسؤول
در صورت لزوم، درخواست کمک پزشکی
هشدار!
اگر مصدوم به‌طور کامل به هوش نیامد و یا پس از بهبود اولیه، سطح
پاسخ‌دهی وی رو به وخامت بود: با مرکز اورژانس تماس بگیرید و
آمبولانس درخواست کنید.
احتیاط!
تمام مصدومانی که دچار آسیب سر شده‌اند، باید از جهت آسیب گردنی هم تحت مداوا قرار بگیرند .
۱) از اقدامات درمانی مربوط به اختلال هوشیاری پیروی کنید.
۲) علایم حیاتی (سطح پاسخ‌دهی، نبض و تنفس) را کنترل و ثبت
کنید. حتی اگر به‌نظر می‌رسد که مصدوم بطور کامل به‌هوش آمده است،
وی را از نظر بدتر شدن سطح پاسخ‌دهی، تحت نظر بگیرید.
۳) پس از به هوش آمدن مصدوم، مسؤولیت مراقبت از او را به یک
فرد مسؤول بسپارید. اگر مصدوم در میادین ورزشی دچار آسیب شده است،
هرگز به او اجازه ندهید که قبل از مراجعه به پزشک، بازی را از سر
بگیرد.
۴) اگر مدتی پس از وارد شدن ضربه به سر، مصدوم دچار سردرد، تهوع،
استفراغ یا خواب‌آلودگی بیش از حد شده است، به او توصیه کنید که
به بیمارستان مراجعه کند.
* فشردگی مغز
تحت فشار قرار گرفتن مغز (که فشردگی مغز نامیده می‌شود) یک وضعیت
بسیار جدی است و تقریباً همیشه نیاز به عمل جراحی دارد. این حالت
زمانی روی میدهد که فشار روی مغز افزایش یافته باشد. این فشار
می‌تواند ناشی از یکی از چندین علت مختلف (مثل جمع شدن خون در
داخل جمجمه یا تورم بافت‌های مغزی آسیب‌دیده) باشد. فشردگی مغز
معمولاً در اثر آسیب سر ایجاد می‌شود. با این حال، علل دیگری مثل
سکته مغز، عفونت یا تومور مغزی، می‌توانند این حالت را ایجاد کنند.
این وضعیت می‌تواند بلافاصله پس از وارد آمدن ضربه یا چند ساعت و یا
حتی چند روز پس از آن، روی دهد. به همین دلیل، همیشه باید سعی
کنید که وجود سابقه اخیر آسیب به سر را در مصدوم کشف کنید.
تشخیص
بدتر شدن سطح هوشیاری (ممکن است تا بی‌هوشی پیشرفت کند). ممکن است موارد زیر نیز وجود داشته باشند:
سابقه اخیر آسیب به سر
سردرد شدید
تنفس صدادار که در حال کند شدن است.
نبض کند اما پُر و قوی
نامساوی بودن اندازه دو مردمک
ضعف و یا فلج از یک طرف صورت و یا بدن به پایین
درجه حرارت بالا؛ چهره برافروخته
خواب‌آلودگی
تغییر قابل توجه در شخصیت یا رفتار (مثلاً تحریک‌پذیری)
فشردگی مغز در اثر خونریزی
به دنبال آسیب به سر یا اختلالی مثل سکته مغزی، ممکن است در
داخل جمجمه خونریزی روی دهد. این خون نشت کرده می‌تواند روی
بافت‌های مغز فشار بیاورد.
اهداف
فراهم کردن شرایط انتقال فوری مصدوم به بیمارستان
هشدار!
اگر مصدوم بی‌هوش است، با استفاده از روش «بالا راندن فک» راه
تنفسی را باز و تنفس را کنترل کنید؛ آماده باشید تا در صورت لزوم،
احیای تنفسی و ماساژ قفسه سینه را آغاز کنید . با مرکز اورژانس تماس
بگیرید و آمبولانس درخواست کنید. اگر مصدوم نفس می‌کشد، سعی کنید راه
تنفسی را در همان وضعیت ابتدایی مصدوم باز نگه دارید.
۱) با مرکز اورژانس تماس بگیرید و آمبولانس درخواست کنید. اگر
مصدوم هوشیار است، وی را در وضعیت بی‌حرکتی که احساس راحتی می‌کند
نگه دارید و به او اطمینان‌خاطر بدهید.
۲) علایم حیاتی مصدوم (سطح پاسخ‌دهی، نبض و تنفس) را به‌طور مرتب و تا رسیدن نیروهای امداد پزشکی، کنترل و ثبت کنید.
احتیاط!
مصدوم را از خوردن، نوشیدن و سیگار کشیدن منع کنید چون امکان دارد در بیمارستان، بی‌هوشی عمومی موردنیاز باشد.
* شکستگی جمجمه
اگر مصدومی دچار جراحت سر شده است، دقت کنید که ممکن است
شکستگی جمجمه وجود داشته باشد. مصدوم مبتلا به شکستگی جمجمه ممکن
است اختلال هوشیاری داشته باشد. شکستگی جمجمه یک آسیب جدی است
چون خطر صدمه به بافت مغز، چه مستقیماً به خاطر قطعات استخوانی
شکسته شده از جمجمه و چه در اثر خونریزی داخل جمجمه، وجود دارد.
نشت مایع زلال (مایع مغزی ـ نخاعی) یا خونابه از گوش یا بینی،
نشانه یک آسیب جدی است. در هر مصدومی که دچار آسیب به سر و در
نتیجه آن، اختلال هوشیاری شده است، به شکستگی جمجمه مشکوک شوید.
به خاطر داشته باشید که مصدومی که دچار شکستگی احتمالی جمجمه است،
می‌تواند آسیب گردنی (نخاعی) هم داشته باشد و لذا بر اساس اقدامات
درمانی مربوط به آسیب گردنی، تحت مداوا قرار بگیرد .
تشخیص
جراحت یا کبودی روی سر
ناحیه نرم یا فرو رفته در پوست سر
کبودی تا تورم در پشت یک گوش
کبودی در اطراف یک یا هر دو چشم
از دست رفتن مایع زلال یا خونابه از بینی یا یکی از گوش‌ها
وجود خون در سفیدی چشم
انحراف شکل سر یا صورت یا از دست رفتن تقارن آنها
بدتر شدن سطح هوشیاری (ممکن است تا بی‌هوشی پیشرفت کند).
اهداف
باز نگه داشتن راه تنفسی
فراهم کردن شرایط انتقال فوری مصدوم به بیمارستان
۱) اگر مصدوم هوشیار است، به او کمک کنید تا دراز بکشد. در صورتی که آسیب گردنی وجود دارد، از چرخاندن سر خودداری کنید.
۲) با وارد کردن فشار روی محل جراحت، خونریزی پوست سر را مهار
کنید. به دنبال آسیب‌های دیگر بگردید و آنها را درمان کنید. با مرکز
اورژانس تماس بگیرید و آمبولانس درخواست کنید.
۳) اگر از یک گوش ترشح خارج می‌شود، با یک پانسمان استریل یا
لایه پوششی تمیز، روی گوش را بپوشانید و با ملایمت به کمک باند
محکم کنید (مبحث « خونریزی از گوش » را ببینید). (خروجی) گوش را
مسدود نکنید.
۴) تا رسیدن نیروهای امداد پزشکی، علایم حیاتی (سطح پاسخ‌دهی، نبض و تنفس) را کنترل و ثبت کنید.
هشدار!
اگر مصدوم بی‌هوش است، با استفاده از روش «بالا راندن فک» راه
تنفسی را باز کنید و تنفس را کنترل کنید؛ آماده باشید تا در صورت
لزوم، احیای تنفسی و ماساژ قفسه سینه را آغاز کنید (مبحث « اقدامات
نجات‌دهنده حیات » را در ببینید). با مرکز اورژانس تماس بگیرید و
آمبولانس درخواست کنید. اگر وضعیتی که مصدوم را در آن حالت یافتید،
مانع از باز کردن راه تنفسی می‌شود و یا شما نمی‌توانید راه تنفسی را
به روش «بالا راندن فک» باز کنید، مصدوم را در وضعیت بهبود ، قرار
دهید. اگر به نیروهای کمکی دسترسی دارید، از روش «چرخاندن مثل
الوار» استفاده کنید.